Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία
H Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική μέθοδος, που θεωρητικά βασίζεται στο δόγμα του θετικού ρεαλισμού των Άγγλων εμπειριοκρατικών φιλοσόφων του 18ου αιώνα, όπως ο Hobbs, Locke, Hume, έντονα επηρεασμένου από την Αριστοτέλεια φιλοσοφία. O θετικός ρεαλισμός οδήγησε στην ανάπτυξη του συμπεριφορισμού στην ψυχολογία, και μετά τη δεκαετία του ’60, έκανε την εμφάνισή της η γνωστική ψυχολογία, που σαν αντικείμενο μελέτης έχει τις δυνατότητες επεξεργασίας των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων από το ίδιο το άτομο.
Έτσι, πλέον το άτομο δε θεωρείται έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών, αλλά η διαμόρφωση της συμπεριφοράς του θεωρείται αποτέλεσμα διαδικασιών σκέψης (γνωσιακών), συναισθηματικών, και βιολογικών παραμέτρων
Στη γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (ΓΣΨ) η ερμηνεία της εμφάνισης και της διατήρησης της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς, αλλά και οι μέθοδοι παρέμβασης βασίζονται στην ψυχολογία της μάθησης, αλλά και στη γνωστική ψυχολογία. Η πιο σημαντική διαφορά ανάμεσα στη ΓΣΨ και στον ριζοσπαστικό συμπεριφορισμό είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει ο θεραπευτής στον πελάτη την αλλαγή της κατάστασης του κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Οι συμπεριφοριστές αποδίδουν την αλλαγή αποκλειστικά ως αποτέλεσμα μαθησιακών διαδικασιών, ενώ οι γνωσιακοί ως αποτέλεσμα αλλαγής των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και του τρόπου σκέψης του ατόμου.
Οι βασικές αρχές της ΓΣΨ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
- η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά
- η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί
- οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά επηρεάζονται από αλλαγές στον τρόπο σκέψης
Ποιά είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της ΓΣΨ;
- Δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στην εγκαθίδρυση της θεραπευτικής σχέσης, η οποία βασίζεται στην αρχή της συνεργασίας μεταξύ θεραπευτή και πελάτη («μαζί θα συνεργαστούμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημά σου», αντί «εγώ θα σε θεραπεύσω».
- Ο θεραπευτής καλείται να αναγνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο ο πελάτης δομεί τον κόσμο μέσα του, και πώς αυτός ο τρόπος τον επηρεάζει συναισθηματικά και στη συμπεριφορά του, εστιάζοντας στο «εδώ και τώρα».
- Η επιλογή των θεραπευτικών στόχων γίνεται από κοινού.
- Οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην πορεία της θεραπείας μπορούν να πάρουν πολλές μορφές, από κλασσικά συμπεριφοριστικές μεθόδους, όπως πχ η έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα, συνδυασμένες γνωσιακές και συμπεριφορικές τεχνικές όπως το παίξιμο ρόλων, και αποκλειστικά γνωσιακές μεθόδους, όπως η γνωσιακή αναδόμηση δυσλειτουργικών σκέψεων. Η πιο σημαντική διαφορά ανάμεσα στη ΓΣΨ και στον κλασσικό συμπεριφορισμό είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει ο θεραπευτής στον πελάτη την αλλαγή της κατάστασης του κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Οι συμπεριφοριστές ερμηνεύουν τη βελτίωση με μαθησιακούς νόμους, ενώ οι γνωσιακοί ως αποτέλεσμα αλλαγής των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και του τρόπου σκέψης του ατόμου.
- Ο όρος γνωσιακή λειτουργία χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτεται ένα άτοµο. Ο τρόπος µε τον οποίο το άτοµο δοµεί τον εαυτό του και τον κόσµο µέσα καθορίζει τις συναισθηµατικές και τις συµπεριφορικές αντιδράσεις του ατόµου.
Η γνωσιακή προσέγγιση βασίζεται στο µοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών. Σύµφωνα με αυτό, όπως αναφέρει ο A. Beck, «οι άνθρωποι συνεχώς συλλέγουν ερεθίσµατα από το περιβάλλον και αντιδρούν σε αυτά µε τρόπους που θα ενισχύσουν την επιβίωση τους». Έτσι, πρώτα αντιλαμβάνονται και στη συνέχεια ενεργητικά µεταφράζουν και ερµηνεύουν τις καταστάσεις που βιώνουν, ώστε να καθορίσουν τις στρατηγικές αντίδρασης τους ως προς αυτές µε σκοπό τη βέλτιστη προσαρµογή τους στο περιβάλλον.